Niet zo lang geleden waren we met een aantal leerlingen aan het trainen toen er een jongen binnenkwam. Aan het einde van de les stelde hij met veel bravoure dat capoeira helemaal niet uit Brazilië komt maar uit het land waar hij vandaan komt, te weten Angola. Ik vond niet gepast om hem af te vallen, ik heb hem verteld dat daar de meningen nogal over verschillen en dat een discussie niet zinnig was. Deze theorie leeft bij sommige mensen. Daarom wil ik, door simpel te redeneren, laten zien dat het heel onwaarschijnlijk is dat capoeira in Afrika ontwikkeld is en niet in Brazilië. Er zullen nog veel meer argumenten zijn, maar ik beperk mij even tot een aantal voor de hand liggende. Wie mij het tegendeel kan bewijzen, daag ik uit het bewijs met mij te delen, tot dan blijf ik bij mijn conclusie.
Sommige mensen vragen zich af waarom capoeira Angola dan wel zo heet. De reden hiervoor is dat de ‘oude’ capoeiristas, in de tijd dat Mestre Bimba capoeira regional ontwikkelde, zich wilde onderscheiden van capoeira regional de Bimba. Als antwoord noemde zij hun capoeira ‘capoeira Angola’. Mensen die capoeira Angola beoefenden noemde zij (nu nog steeds) Angoleiros, een Angoleiro is niet iemand die uit Angola komt.
Inderdaad, er zijn veel capoeira liedjes waarin Angola genoemd word. Dit betekent echter niet dat capoeira hier ook vandaan komt. Deze nummers kunnen beter gezien worden als een ode aan de voorouders, of aan het land waar veel slaven vandaan kwamen. Deze liedjes vertellen meestal een verhaal, maar ik weet niet van het bestaan van oude capoeira liedjes waarin gezegd wordt dat capoeira uit Angola komt.
De Afrikaanse roots van capoeira mogen we echter niet onderkennen. Een voorbeeld is dat trommels zoals de atabaque typisch Afrikaans zijn. Natuurlijk waren ook de meeste, zo niet alle, vroege beoefenaars van capoeira Afrikaanse slaven. Ik kan ook niet ontkennen dat er Afrikaanse krijgdansen en Afrikaanse vechtstijlen zijn, maar is dit ook capoeira?
Om die vraag te beantwoorden hoeven we naar mijn mening alléén maar naar een paar simpele kenmerken van capoeira te kijken. Naar mijn mening zijn de basiskenmerken van capoeira de berimbau, de ginga en de esquiva. Wanneer iemand iets doet wat niet voldoet aan deze basiskenmerken kunnen we in ieder geval niet spreken van capoeira.
Voor zover ik weet zijn er geen reizigersverhalen of oude schilderingen te vinden van Afrikaanse krijgsdansen die gekenmerkt werden door de basiskenmerken. Ook vandaag de dag nog duiken filmpjes op waarin mensen in Afrika bewegingen uitvoeren die op capoeira bewegingen lijken. Esquivas, de ginga en de berimbau zijn dan echter ver te zoeken. Dat is dus nog geen capoeira.
Een ander veelzeggend gegeven is dat er buiten Brazilië geen capoeira te vinden is (voordat capoeira geëxporteerd werd). Dit is op zijn zachts gezegd toch vreemd te noemen, gezien de enorme aantallen slaven die vanuit Afrika naar de Engelse, Nederlandse, Franse, Spaanse en Portugese koloniën gedeporteerd werden. Er zijn nergens anders vechtsporten te vinden die aan de basiskenmerken van capoeira voldoen. Dit is vreemd, want als het in Afrika al zou bestaan dan was het logisch geweest dat capoeira ook elders in de wereld te zien zou zijn geweest. Dit gegeven kan alleen maar betekenen dat capoeira in Brazilië geëvolueerd is.
Ook de berimbau (waar ik al eerder uitgebreid over geschreven heb) was in een bepaalde vorm al in Afrika te vinden. Dit instrument dook later ook in Brazilië op, echter werd dit instrument pas in een laat stadium gekoppeld aan dans en aan capoeira. Het woord capoeira is voor zover ik weet niet terug te vinden in de Afrikaanse taal. Hoe kan het zijn dat de afrikanen al capoeira bespeelden zonder dat zij een betekenis hadden voor dit woord? Het antwoord is simpel, ze speelden nog geen capoeira.
Weer even terug naar mijn ontmoeting met deze capoeirista, typerend vond ik zijn antwoord om mijn vraag wie er dan lesgeven in Angola, hij zei:”alleen maar Brazilianen”! Dit is typerend omdat er geen docenten zijn die voor de internationalisering van capoeira onze sport in Afrika leerden.
Mijn conclusie is dat we de Afrikaanse roots van capoeira niet mogen verloochenen. Ik heb er geen twijfel over dat capoeira in Brazilië is geëvolueerd en dat het is ontwikkeld door de slaven die naar Brazilië gedeporteerd werden. Wellicht vinden we ooit nog wel evidentie voor de theorie dat capoeira uit Afrika komt maar tot dat moment ben ik er niet van te overtuigen.